TB (Tuberculosis) တီဘီ

ဆရာ ကြ်န္ေတာ့္မိန္းမက TB ျဖစ္တာ ေဆးဒီေန႔ စေသာက္ရပါတယ္ဆရာ။ "ဓါတ္မွန္မွာေတြ႔ပါတယ္။ သလိပ္မွာ မေတြ႔ပါဘူး။ ကြ်န္ေတာ္ကို ကူးနိုင္ပါသလားခင္ဗ်ာ။ ဘယ္အခ်ိန္ဆို မကူးႏိုင္ပါဘူးလဲဗ်ာ။ ကာကြယ္ေဆးေကာ ထိုးလို႔ရပါသလားဗ်ာ။

ဒီေခတ္မွာ (တီဘီ) ျဖစ္တာ ကံဆိုး-ကံေကာင္း ေအာက္ေမ့ပါ။ ေဆးေတြ ပိုေကာင္းလာတယ္။ ေဆးေသျခာေသာက္ရင္ ေသျခာေပ်ာက္တယ္။ ေသတယ္ဆိုတာ ရွားလာယတ္။ တခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြမွာ (တီဘီ) မျဖစ္ေတာ့လို႔ ေဆးေက်ာင္းေတြမွာ TB သင္မေပးေတာ့ဘူး။

အျဖစ္မ်ားေသာ ေသေစႏိုင္သည့္ ကူးစက္ေရာဂါျဖစ္သည္။ Mycobacterium tuberculosis ဗက္တီးရီးယားေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ဆရာဝန္မ်ား၏ ညႊန္ၾကားခ်က္အတိုင္း စနစ္တက်ႏွင့္ ပံုမွန္ ေဆးဝါးကို သံုးစြဲျခင္းျဖင့္ တီဘီေရာဂါကို အျမစ္ျပတ္ ေပ်ာက္ကင္းေစႏိုင္သည္။ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲ ကမၻာတြင္ အမ်ားဆံုး ျဖစ္သည္။ ေရာဂါရွိသူမ်ားအားလည္း ျဖစ္ေစသည္။ ေဆးၿပီးသည့္ ျပႆနာ ရွိသည္။ ဒုတိယတန္းစား ေဆးမ်ားေပးရသည္။

Pulmonary TB အဆုပ္ တီဘီ ေရာဂါ လကၡဏာမ်ား
• သတင္းသံုးပတ္ထက္ပိုေသာ အခ်ိန္ကာလအထိ ေခ်ာင္းဆိုးေနျခင္း၊
• ေခ်ာင္းဆိုးေသာအခါ တံေတြးမွ ေသြးပါျခင္း၊ (Hemoptysis)
• သတင္းသံုးပတ္ထက္ပိုေသာအခ်ိန္ထိ ညတိုင္း အဖ်ားတက္ျခင္းႏွင့္ ခႏၶာကိုယ္မွ ေခၽြးထြက္ျခင္း၊
• အစားအေသာက္ပ်က္လာျခင္းႏွင့္ ခႏၶာကိုယ္ အေလးခ်ိန္ ေလ်ာ့နည္းလာျခင္း၊
• ရင္ဘတ္အတြင္း နာက်င္လာျခင္း။

အဆုပ္အျပင္ အ႐ိုး-အဆစ္ တီဘီ၊ ဗဟို အာ႐ံုေၾကာစနစ္၊ (လင့္ဖ္)ေၾကာစနစ္၊ ဆီး-ေမြးလမ္းေၾကာင္း၊ အေရျပားတို႔တြင္လည္း တီဘီေရာဂါ ရေစသည္။ အဆုပ္အားဖံုးေနသည့္အလႊာ (Pleura) ႏွစ္လႊာအၾကား အရည္-ျပည္တို႔ စုေဝးေနျခင္းျဖစ္ေစတတ္သည္။ တီဘီေဆးမ်ားအျပင္ ၄င္းအရည္-ျပည္တို႔အား စုပ္ထုတ္ကုသေပးရန္လိုသည္။

လကၡဏာမ်ားမွာ ယင္းကိုယ္အဂၤါမ်ား သာမန္အားျဖင့္ အလုပ္လုပ္ နည္းပါးလာျခင္းတို႔ပင္ ျဖစ္သည္။ တီဘီေရာဂါ၏ လကၡဏာမ်ား ေပၚေပါက္လာသည္ႏွင့္ ဆရာဝန္ထံ အစစ္အေဆးခံယူရမည္။

အိႏၵိယႏိုင္ငံတြင္ တီဘီေရာဂါ၏ အေျခအေန
၁။ အိႏၵိယႏိုင္ငံတြင္ သိန္းတရာ့ေလးဆယ္ေသာ လူတို႔သည္ တီဘီေရာဂါကို ခံစားေနရသည္။ ယင္းေရာဂါသည္မ်ားအနက္ ႏွစ္ဆယ့္ငါးသိန္းေသာလူတို႔သည္ ၄င္းတို႔မွ အျခားလူမ်ားသို႕ ေရာဂါပိုး ကူးစက္ႏိုင္ေသာ အေျခအေနတြင္ ရွိေနသည္။
၂။ အိႏၵိယႏိုင္ငံတြင္ တႏွစ္တာကာလအတြင္း ငါးသိန္းေသာ လူတို႔သည္ တီဘီေရာဂါျဖင့္ ေသဆံုးၾကသည္။
၃။ တီဘီေရာဂါသည္ ကေလးလူႀကီးမေရြး ျဖစ္ႏိုင္သည္။
၄။ သို႔ေသာ္ တီဘီေရာဂါကုိ အျမစ္ျဖတ္ေအာင္ ကုသႏိုင္သည္။

ေဆးဝါးမ်ားကို မွန္ကန္စြာ မွီဝဲျခင္းမျပဳပါက မည္သို႕ ျဖစ္ႏိုင္သနည္း။
1. အကယ္၍ ေဆးဝါးမ်ားကို မွန္မွန္ႏွင့္ စနစ္တက် မသံုးစြဲပါက တီဘီေရာဂါ၏ လကၡဏာမ်ား ျပန္လည္ေပၚေပါက္လာႏိုင္သည္။
2. ပထမ သံုးစြဲသည့္ ေဆးဝါးမ်ားသည္ အစြမ္းမထက္ေတာ့သည္ကို မၾကာခဏေတြ႕ရသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ေရာဂါပုိးမ်ားသည္ ထိုေဆးမ်ားကို ခံႏိုင္ရည္ ရွိလာေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ၄င္းအျပင္ ႐ိုး႐ုိးတီဘီေဆးမ်ားသည္လဲ ထိုေရာဂါကို ေပ်ာက္ကင္းရန္ အစြမ္းေဆာင္ႏိုင္ေတာ့ေျခ။
3. ထိုေရာဂါသည္ အခ်ိန္ၾကာျမင့္စြာ ေဆးကုခံရေတာ့မည္ျဖစ္သည္သာမက ေငြေၾကးအကုန္အက် မ်ားျပားလာႏိုင္သည့္အျပင္ အသက္အႏၱရာယ္လည္း ရွိလာႏိုင္သည္။
4. အခ်ိန္မွန္မွန္ႏွင့္ စနစ္တက် ေဆးဝါးမ်ားကို မွီဝဲျခင္းမရွိေသာ တီဘီေရာဂါ စျဖစ္သည့္သူမ်ားမွာ တီဘီေရာဂါ ကုေဆးမ်ားက အာနိသင္ နည္းပါးလာပါသည္။

အေျခခံေဆးကုဌာနမ်ား၏ တာဝန္မ်ား
1. အမ်ား ျပည္သူလူထုမ်ားအား တီဘီေရာဂါႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားကို နားလည္သေဘာေပါက္ေအာင္ ပညာေပးျခင္း။
2. တီဘီေရာဂါျဖစ္ေနသည္ဟု ယူဆရေသာေရာဂါသည္မ်ားအား ေဆးစစ္ျခင္းကို ေဆာင္ရြက္ေပးျခင္း။
3. ေရာဂါျဖစ္ေနသည္ဟု ယူဆရေသာသူတို႔၏ သလိပ္ႏွင့္ တံေတြးမ်ားကို စစ္ေဆးႏိုင္ရန္ ေဆာင္ရြက္ေပးျခင္း။
4. တီဘီေရာဂါသည္မ်ားကို အခ်ိန္မွီ သင့္ေတာ္သည့္ေဆးဝါးမ်ား ရရွိရန္ ေဆာင္ရြက္ေပးျခင္း။
5. တီဘီေရာဂါသည္တို႔၏ မွတ္တမ္းမ်ားကို ျပဳစုထားရန္
6. တီဘီေရာဂါသည္တို႔၏ မိသားစုမွ အျခားသူမ်ားအား ေဆးစစ္ျခင္း ျပဳလုပ္ရန္ အားေပးတိုက္တြန္းျခင္း။
7. လုပ္ငန္းအစီအစဥ္ကို မၾကာခဏ ျပန္လည္စမ္္းစစ္သံုးသပ္ရန္။
8. ကေလးမ်ားအား တီဘီဂ်ီ ကာကြယ္ေဆး ထိုးေပးႏိုင္ရန္ ေဆာင္ရြက္ျခင္း။

တီဘီေရာဂါ မည္သို႕ ကူးစက္သနည္း
1. ေရာဂါသည္၏ တံေတြးႏွင့္ သလိပ္တို႔မွ တီဘီေရာဂါ၏ ပိုးမႊားကေလးမ်ားသည္ ေလထုထဲတြင္ ျပန္႕က်ဲကာ အျခားသူမ်ား အသက္ရွဴေသာအခါႏွင့္ ေခ်ာင္းဆိုးေသာအခါတို႔တြင္ သူးစက္သြားႏိုင္သည္။
2. လူမ်ားတြင္ ေရာဂါပိုးကို ခုခံကာကြယ္ရန္ ကိုယ္ခံအားနည္းေသာအခါတြင္ ကူးစက္ႏိုင္သည္။
3. ေအာက္ေဖာ္ျပပါအေျခအေနမ်ားသည္ တီဘီေရာဂါျပန္႕ပြားကူးစက္ျခင္းကို အားေပးသည္။
o လူသူမ်ား၍ က်ဥ္းၾကပ္ၿပီး ေမွာင္မိုက္ေနေသာေနရာမ်ားတြင္ အခ်ိန္ၾကာရွည္ ေနထိုင္ရျခင္း။
o အစားအေသာက္ႏွင့္ အဟာရ ခ်ဳိ႕တဲ့ျခင္း။
o ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ႏွင့္ အိပ္ခ်္အိုင္ဗြီေရာဂါ ကူးစက္ျခင္း။

တီဘီရွိ-မရွိ Mantoux tuberculin skin test ႏွင့္ Tuberculosis radiology လူထုအား ဓါတ္မွန္႐ိုက္ျခင္းလုပ္သည္။ သလိပ္ထဲပိုး ရွိ-မရွိ စစ္သည္။ AFB +ve or –ve

တီဘီေရာဂါမွ ကာကြယ္ျခင္း
1. တီဘီေရာဂါသည္ ေခ်ာင္းဆိုးေသာအခါတြင္ လက္ကိုင္ပုဝါႏွင့္ ပါးစပ္ပိတ္၍ ေခ်ာင္းဆိုးရမည္။
2. တီဘီေရာဂါသည္ မိမိတံေတြးကို ေနရာတကာတြင္ မေထြးရ။ အဖံုးရွိေသာခြက္တြင္ စံနစ္တက် ေထြးရမည္။
3. ယင္းတံေတြးမ်ားကို မီး႐ႈိ႕ျခင္း၊ ေျမျမႇဳပ္ျခင္းတို႔ကို ျပဳရမည္။
4. တီဘီေရာဂါသည္အား ဝင္ေလ-ထြက္ေလ ေကာင္းေသာအခန္းတြင္ ေနထိုင္ေစရမည္။
5. ထိုေရာဂါသည္မ်ားႏွင့္ ဆက္ဆံမႈရွိေသာသူမ်ားသည္ (၂) ႏွစ္တာကာလအခ်ိန္အတြင္း တီဘီေရာဂါ ကူးစက္ရန္ အႏၱရာယ္ ပိုမ်ားလာသည္။ ထုိသူမ်ားသည္ တီဘီေရာဂါ လကၡဏာ ေပၚေပါက္လာပါက လိုအပ္သည့္ ေဆးစစ္မႈမ်ားကို ေဆာင္ရြက္သင့္သည္။
6. ေရာဂါသည္ႏွင့္ ဆက္ဆံမႈရွိေနၾကေသာ ကေလးမ်ားႏွင့္ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ အမ်ဳိးသမီးမ်ားအား ေရာဂါကူးရန္ ပို၍ အႏၱရာယ္ရွိ၍ အထူးသတိရွိရန္ လိုအပ္ပါသည္။

HIV မရွိသည့္လူနာအတြက္ TB ေဆးမ်ား

မ်ားေသာအားျဖင့္ ၆ လႏွင့္ရေသာ္လည္း တခ်ိဳ႕ကို ၉ လ ေပးရသည္။
လူနာကို တိုက္ရိုက္ေစာင့္ၾကည့္ ကုသမႈ (DOT) နည္း (၃) နည္းအနက္ ၾကိဳက္ရာေပးႏိုင္သည္။
(၁) Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို ေန႔စဥ္ (၂) လ ေပးျပီးေနာက္၊ Isoniazid + Rifampin ကို ၇ ရက္တပါတ္မွာ ၂-၃ ၾကိမ္ (၄) လ ေပးရမည္။ စုစုေပါင္း ၆ လ ၾကာမည္။
(၂) Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို ၂ ပါတ္ ေပးျပီးေနာက္ ၄င္းအတိုင္း တပါတ္လွ်င္ ၂ ၾကိမ္ ၆ ပါတ္ ေပးသည္။ ထို႔ေနာက္ Isoniazid + Rifampin ကို တပါတ္ ၂ ၾကိမ္ ၄ လ ေပးသည္။
(၃) Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို တပါတ္ ၃ ၾကိမ္ ၆ လ ေပးသည္။

ကုိယ္ဝန္ရွိေနသူအား Pyrazinamide မေပးဘဲ Isoniazid + Rifampin + Ethambutol တို႔ကို ၄-၈ ပါတ္ေပးသည္။
Isoniazid ႏွင့္ Rifampin တို႔အား ေဆးမယဥ္ဟုသိရပါက Ethambutol ကို မေပးေတာ့ဘဲ၊ ေဆး ၂ မ်ိဳးထဲ ၉ လ ေပးႏုိင္သည္။
ေဆးယဥ္မွာ စိုးရိမ္ပါက Isoniazid + Rifampin + Ethambutol တို႔ကိုတြဲျပီး ၉ လ ေပးပါ။
သလိပ္ပိုးမေတြ႔သူအား Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide တြဲျပီး ပဌမ ၂ လ ေပးျပီးေနာက္ Isoniazid + Rifampin တြဲကာ ေနာက္ ၆ လ ေပးပါ။
ေန႔စဥ္ေပးနည္း မဟုတ္ဘဲ ၁ ပါတ္ ၂-၃ ၾကိမ္ေပးပါက Isoniazid, Pyrazinamide, Ethambutol တို႔၏ ေဆးအေလးခ်ိန္ကို တိုးရမည္။

Recommended dosages for the initial treatment of tuberculosis
Isoniazid = Daily 5 mg/kg Max: 300 mg/dose = Twice a Week 15 mg/kg Max: 900 mg/dose = Three Times a Week 15 mg/kg Max: 900 mg/dose
Rifampin = Daily 10 mg/kg Max: 600 mg/dose = Twice a Week 10 mg/kg Max: 600 mg/dose = Three Times a Week 10 mg/kg Max: 600 mg/dose
Pyrazinamide = Daily 15–30 mg/kg Max: 2 g/dose = Twice a Week 50–70 mg/kg Max: 4 g/dose = Three Times a Week 50–70 mg/kg Max: 3 g/dose
Ethambutol = Daily 5–25 mg/kg Max: 2.5 g/dose = Twice a Week 50 mg/kg Max: 2.5 g/dose = Three Times a Week 25–30 mg/kg Max: 2.5 g/dose
Streptomycin = Daily 15 mg/kg Max: 1 g/dose = Twice a Week 25–30 mg/kg Max: 1.5 g/dose = Three Times a Week 25–30 mg/kg Max: 1.5 g/dose

လူနာကို တိုက္ရိုက္ေစာင့္ၾကည့္ ကုသမႈ (DOT) နည္း (၃) နည္းအနက္ ၾကိဳက္ရာေပးႏိုင္သည္။
1. Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို ေန႔စဥ္ (၂) လ ေပးျပီးေနာက္၊ Isoniazid + Rifampin ကို ၇ ရက္တပါတ္မွာ ၂-၃ ၾကိမ္ (၄) လ ေပးရမည္။ စုစုေပါင္း ၆ လ ၾကာမည္။
2. Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို ၂ ပါတ္ ေပးျပီးေနာက္ ၄င္းအတိုင္း တပါတ္လွ်င္ ၂ ၾကိမ္ ၆ ပါတ္ ေပးသည္။ ထို႔ေနာက္ Isoniazid + Rifampin ကို တပါတ္ ၂ ၾကိမ္ ၄ လ ေပးသည္။
3. Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို တပါတ္ ၃ ၾကိမ္ ၆ လ ေပးသည္။

• ကုိယ္ဝန္ရွိေနသူအား Pyrazinamide မေပးဘဲ Isoniazid + Rifampin + Ethambutol တို႔ကို ၄-၈ ပါတ္ ေပးသည္။
• Isoniazid ႏွင့္ Rifampin တို႔အား ေဆးမယဥ္ဟုသိရပါက Ethambutol ကို မေပးေတာ့ဘဲ၊ ေဆး ၂ မ်ိဳးထဲ ၉ လ ေပးႏုိင္သည္။
• ေဆးယဥ္မွာ စိုးရိမ္ပါက Isoniazid + Rifampin + Ethambutol တို႔ကိုတြဲျပီး ၉ လ ေပးပါ။
• သလိပ္ပိုးမေတြ႔သူအား Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide တြဲျပီး ပဌမ ၂ လ ေပးျပီးေနာက္ Isoniazid + Rifampin တြဲကာ ေနာက္ ၆ လ ေပးပါ။
• ေန႔စဥ္ေပးနည္း မဟုတ္ဘဲ ၁ ပါတ္ ၂-၃ ၾကိမ္ေပးပါက Isoniazid, Pyrazinamide, Ethambutol တို႔၏ ေဆးအေလးခ်ိန္ကို တိုးရမည္။

Recommended dosages for the initial treatment of tuberculosis
• Isoniazid = Daily 5 mg/kg Max: 300 mg/dose = Twice a week 15 mg/kg Max: 900 mg/dose = Three times a week 15 mg/kg Max: 900 mg/dose
• Rifampin = Daily 10 mg/kg Max: 600 mg/dose = Twice a week 10 mg/kg Max: 600 mg/dose = Three times a week 10 mg/kg Max: 600 mg/dose
• Pyrazinamide = Daily 15–30 mg/kg Max: 2 g/dose = Twice a week 50–70 mg/kg Max: 4 g/dose = Three times a week 50–70 mg/kg Max: 3 g/dose
• Ethambutol = Daily 5–25 mg/kg Max: 2.5 g/dose = Twice a week 50 mg/kg Max: 2.5 g/dose = Three times a week 25–30 mg/kg Max: 2.5 g/dose
• Streptomycin = Daily 15 mg/kg Max: 1 g/dose = Twice a week 25–30 mg/kg Max: 1.5 g/dose = Three times a week 25–30 mg/kg Max: 1.5 g/dose

သလိပ္ပိုးမေတြ႔သူအား Isoniazid 300 mg + Rifampin 600 mg + Pyrazinamide 2 g တြဲျပီး ပဌမ ၂ လ ေပးျပီးေနာက္ Isoniazid 300 mg + Rifampin 600 mg တြဲကာ ေနာက္ ၆ လ ေပးပါ။

Dr. တင့္ေဆြ

Posted in: က်န္းမာေရး, ဗဟုသုတ